De officiële taal van IJsland is het IJslands. De IJslandse taal vormt een belangrijk onderdeel van de nationale identiteit van het land. De taal is sinds de kolonisatie - meer dan 1100 jaar geleden - erg zuiver gebleven en daar zijn de IJslanders, vanwege de heroïsche verhalen die er lang geleden in hun taal geschreven zijn, heel erg trots op. Zo trots zelfs dat sinds 1996 jaarlijks op 16 november de dag voor de IJslandse taal (dagur Íslenskrar tungu) wordt gevierd. De dag valt samen met de geboortedag van de invloedrijkste en belangrijkste dichter uit de geschiedenis van het land: Jónas Hallgrímsson.
Jónas Hallgrímsson
Vooral vanwege de afgelegen ligging van IJsland, hebben de talen van mensen uit andere landen weinig invloed gehad op het IJslands. Binnen IJsland bestaan bovendien nauwelijks dialecten. De taal die in de periode van de kolonisatie gebruikt werd is Oudnoors (Norræna) en dat ligt heel dicht tegen het IJslands van tegenwoordig aan, terwijl het Oudnoors uit Noorwegen zelf verdween onder invloed van de Denen. Vroeger was in geheel Scandinavië, op Finland na, het Oudnoors de voertaal. Tegenwoordig kent hetzelfde gebied vijf talen: het Deens, Zweeds, Noors, Faeröers en het IJslands. Van die talen lijkt alleen het Faeröers echt op het IJslands.
Vaak wordt gezegd dat de IJslanders van nu moeiteloos in staat zijn een geschrift dat eeuwen oud is te lezen en begrijpen. Dat is niet helemaal waar. Toen de kolonisatie van IJsland beschreven werd, waren er namelijk wel veranderingen in de uitspraak van de IJslandse taal. Er waren geen spellingsregels of woordenboeken en eeuwenlang gingen groepen schrijvers hun eigen gang, waardoor iedereen maar een beetje schreef zoals hij dat gewend was. Toch zijn de meeste Middeleeuwse teksten, met een beetje oefening, ook nu nog goed te lezen.
Op school leren IJslanders tegenwoordig Engels. De meeste wat jongere IJslanders spreken de taal vloeiend. Daarnaast spreken vrijwel alle IJslanders Deens. Het Noors lijkt op Deens en is voor IJslanders dan ook redelijk eenvoudig te leren. Desondanks zal communicatie tussen IJslanders en andere Scandinaviërs voornamelijk geschieden in het Engels.
Waar bijvoorbeeld het Nederlands barst van de leenwoorden uit het Frans, Latijn, Duits en Engels, is dat in IJslands nauwelijks het geval. Hoewel het onder invloed van de moderne communicatiemiddelen tegenwoordig wat populairder is om leenwoorden en anglicismen te gebruiken, wordt fanatiek gepoogd dit tegen te gaan. Zodra IJslanders met iets onbekends in aanraking komen, bedenkt een speciale commissie daar razendsnel een eigen woord voor. Voorbeelden hiervan zijn:
In de IJslandse winter zijn de nachten erg lang. Winteravonden zijn derhalve uitermate geschikt om te gebruiken voor het lezen van een boek. Dat doen de IJslanders dan ook graag en bovendien wordt het door de overheid gestimuleerd. In het verleden waren er op donderdagen bijvoorbeeld geen IJslandse uitzendingen op televisie, zodat er gelezen kon worden. De gemiddelde IJslander verslindt acht boeken per jaar. Schrijven doen IJslanders eveneens graag. Er verschijnen meer titels per hoofd van de bevolking dan in enig ander land ter wereld. Van de 1500 nieuwe boeken die jaarlijks in de IJslandse boekwinkels liggen, is de helft (757 in het jaar 2011) geschreven door een IJslander. De rest van de boeken is geschreven in, of vertaald vanuit, een andere taal. Er wordt wel eens gezegd dat 1 op de 10 IJslanders in zijn/haar leven een boek schrijft. Dat is niet waar. Een simpele rekensom (omvang van de bevolking gedeeld door de levensverwachting) leert immers dat er daarvoor jaarlijks namelijk minstens 4000 titels moeten verschijnen. Aangezien veel publicisten meerdere boeken schrijven, is het realistischer om aan te nemen dat 1 op de 100 IJslanders een boek publiceert.
Het IJslands is een bijzonder moeilijk te leren taal. Anderstaligen die ervoor kiezen een poosje in IJsland te leven, zullen de taal uiteindelijk wel oppikken, maar dit zal meestal meer tijd in beslag nemen dan in andere landen. Uit eigen ervaring kunnen we vertellen dat het begrijpen van wat er bijvoorbeeld op bordjes en gevels van winkels staat al vrij snel gebeurt. Ook het (deels) denken in het IJslands begint vrij vlot. Het duurt ongeveer drie maanden voordat het mogelijk is om simpele conversaties te volgen. Redelijk volwaardig IJslands spreken vergt jaren tijd. Studie kan het leren natuurlijk bespoedigen. Naast een taalstudie die bijvoorbeeld in de avonduren, kunnen thuis woordjes geleerd worden. Ook het actief of passief luisteren naar de radio of televisie helpt het taalgevoel te verbeteren. En hoewel veel IJslanders echte taalpuristen zijn, zullen ze het je niet snel kwalijk nemen als je als buitenstaander de taalregels niet helemaal beheerst. Mensen die op jonge leeftijd beginnen met het leren van een vreemde taal zullen dat eenvoudiger vinden dan volwassenen.
De beroemde Britse autist Daniel Paul Temmet (met een eigen website), die over bijzondere gaven schijnt te beschikken, slaagde erin in het kader van een weddenschap de IJslandse taal binnen zeven dagen te leren beheersen op conversatieniveau. Hij demonstreerde dat door live op televisie een interview in het IJslands te ondergaan.
Het IJslands is een complex geheel van naamvallen, subjectieven en verbuigingen. Het IJslands kent in plaats van lidwoorden achtervoegsels die aan de woorden vast worden geplakt. En alle zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden, lidwoorden, aanwijzende voornaamwoorden, bezittelijke voornaamwoorden, eigennamen, (rang)telwoorden enzovoorts worden verbogen in vier naamvallen, die voor alle drie woordgeslachten aparte vormen kennen.
Als voorbeeld wordt vaak het woord 'fjord' gebruikt. In het Nederlands kennen we in het enkelvoud 'de/het fjord' en in het meervoud 'fjorden'. Het IJslands kent in het enkelvoud 'fjördur', 'fjardar', 'firdi' en 'fjoörd' en in het meervoud 'firdir', 'fjarda', 'fjördum' en 'firdi'. En vergis je niet: de verschillende naamvallen mogen niet verkeerd gebruikt worden! Ingewikkelder wordt het nog wanneer gekeken wordt naar de achtervoegsels. 'Van de fjord' is bijvoorbeeld fjarðarins, terwijl 'aan de fjorden' fjörðunum is. Het is eigenlijk niet te doen om in kort bestek duidelijk uit te leggen hoe het exact zit.
Wat de uitspraak betreft is het goed te weten dat de klemtoon altijd op de eerste lettergreep van het woord ligt en niet op de letter met een accent. Een accent geeft alleen aan dat een woord van toon verandert.
Voor deze website hebben we een kleine woordenlijst gemaakt met daarbij enkele veel gebruikte zinnen. Deze is hier te vinden.
In het IJslands wordt gebruik gemaakt van het Latijnse alfabet (stafrófið in het IJslands). Daaraan zijn een aantal letters toegevoegd. Opvallend zijn vooral de runen 'Ðð' (edh) en 'Þþ' (thorn) en de letter 'Ææ'. Daarnaast zijn alle klinkers met een accent aigu en een 'Oo' met een umlaut toegevoegd. De 'c', 'q', 'z' en 'w' zitten dan weer niet in het huidige alfabet, waardoor IJslanders bijvoorbeeld ook niet in staat zijn het verschil te horen tussen een 'v' en en 'w'. In totaal zijn er in het IJslands 32 letters. IJslandse woorden beginnen nooit met een 'ð' en ze eindigen nooit met een 'þ'.
| Nr. | Hoofd | Klein | Uitspraak |
|---|---|---|---|
| 1 | A | a | een 'a' als in dak |
| 2 | Á | á | au |
| 3 | B | b | |
| 4 | D | d | |
| 5 | Ð | ð | als een 'th' in het Engelse them of that |
| 6 | E | e | een 'e' als in weg |
| 7 | É | é | ee |
| 8 | F | f | |
| 9 | G | g | |
| 10 | H | h | |
| 11 | I | i | een 'i' als in mis |
| 12 | Í | í | 'ie' als in bier |
| 13 | J | j | |
| 14 | K | k | |
| 15 | L | l | |
| 16 | M | m | |
| 17 | N | n | |
| 18 | O | o | een 'o' als in krom |
| 19 | Ó | ó | oo |
| 20 | P | p | |
| 21 | R | r | |
| 22 | S | s | |
| 23 | T | t | |
| 24 | U | u | een 'u' als in put |
| 25 | Ú | ú | oe |
| 26 | V | v | w |
| 27 | X | x | |
| 28 | Y | y | een 'i' zoals in mis |
| 29 | Ý | ý | 'ie' als in bier |
| 30 | Þ | þ | als een 'th' in het Engelse thank, think of thunder |
| 31 | Æ | æ | als het Engelse woord eye of high |
| 32 | Ö | ö | als de 'u' van bus |
In IJsland kom je soms ook nog runen tegen. Dit zijn oude Germaanse tekens die gemakkelijk in hout konden worden gesneden. Het runenalfabet lijkt wel een beetje op het huidige alfabet.
 |  |  |  |  |
 |  |  |  |  |
 |  |  |  |  |
 |  |  |  |  |
 |  |  |  |  |
⇑ terug naar boven ⇑