Gullfoss (of gouden waterval) zijn spectaculaire watervallen in de gletsjerrivier Hvítá (witte rivier; vanwege het witte sediment in het water) in het zuidwesten van IJsland. Vanwege het overweldigende natuurgeweld dat hier plaatsvindt, vormen de watervallen een populaire attractie voor toeristen.
Door de Hvítá stroomt smeltwater afkomstig van enkele gletsjertongen van de Langjökull-gletsjer. Die gletsjer ligt op ruim 20 kilometer in noordelijke richting en is bij helder weer vanaf de parkeerplaats van Gullfoss te zien. De oorsprong van de rivier ligt in het gletsjermeer Hvítárvatn. Stroomafwaarts voegen zich andere kleine een grotere stromen bij de rivier, waardoor een vrij brede stroom ontstaat die over een afstand van ongeveer 45 kilometer door het landschap meandert richting Gullfoss. Aldaar stort het water met kracht de 20 meter brede, 70 meter diepe en 2,5 kilometer lange kloof binnen waar de watervallen zijn gelegen. Op deze locatie bevinden zich verschillende grondlagen. Zachte gesteenten die gemakkelijk eroderen worden afgewisseld door keihard basalt, waar erosie weinig vat op heeft. Door het wegslaan van de zachte ondergrond konden de watervallen ontstaan. Gemiddeld stroomt er 's zomers 120 kuub water per seconde over de waterval. In de winter is dat 80 kuub. De grootst gemeten hoeveelheid water die over de waterval stroomde is maar liefst 2000 kuub per seconde. Het water stort in twee trappen de waterval af. In de eerst trap valt het water 11 meter naar beneden en in de tweede trap, die haaks op de eerste staat, nog eens 21 meter.
Rond de watervallen is het terrein erg woest. De watervallen zijn tot dichtbij te naderen en vanuit verschillende posities te bezichtigen. Door de grote hoeveelheid verneveld water die ontstaat, wemelt het er van de regenbogen (of nevel- en mistbogen). Hieraan dankt de waterval haar naam.
Op verschillende plaatsen rondom de watervallen bevinden zich groepen met van stenen gebouwde torentjes. Het grootste deel van deze torentjes is hier achtergelaten door toeristen. Volgens sommige verhalen echter zouden er elfen in wonen of zouden de torentjes gebouwd zijn door de kinderen van trollen. Op veel andere plekken in de wereld zijn een zelfde soort torentjes te vinden. Bijvoorbeeld aan de voet van de Mount Everest, waar de stenen opgestapeld zijn ter nagedachtenis aan op de berg overleden alpinisten. Wellicht had de bouw van de torentjes bij Gullfoss oorspronkelijk een soortgelijke reden. In andere delen van de wereld dienen de torentjes als markering van wandelpaden. Er is zelfs een Nederlandse naam voor dit soort torens. Ze worden 'steenmannetjes' genoemd. In de tijd dat er op IJslandse nog geen wegen bestonden, werden de torentjes langs een route geplaatst. Vanaf het ene steenmannetje aan een route was altijd de volgende te zien. Ook nu nog staan veel van deze torentje overeind. De stapels stenen worden in IJsland vörður (beschermer) of steinvörður genoemd.
Op een grote steen bij de parkeerplaats van de watervallen is een herinneringsplaquette met in reliëf het hoofd van Sigríður Tómasdóttir (1874 – 1957) aangebracht. Deze plaquette werd hier in 1978 ter ere van haar geplaatst, omdat zij volgens verhalen de waterval zou hebben gered. Sigríður was geboren en woonde op de afgelegen boerderij Brattholt nabij de watervallen. Naast het werken op de boerderij leidde ze de toeristen rond die van heinde en verre naar de watervallen kwamen om deze te aanschouwen. In het eerste deel van de twintigste eeuw ontstonden er plannen om de rivier Hvítá in te dammen en er een waterkrachtcentrale in te bouwen. De eigenaren Tómas Tómasson (de vader van Sigríður) en Halldór Halldórsson wisten de verleiding te weerstaan de enorme bedragen (tot wel ISK 50.000), die hen door de investeerders aangeboden werden, aan te nemen. De investeerders besloten daarom rechtstreeks met de overheid te onderhandelen en daardoor leek de waterkrachtcentrale toch gebouwd te gaan worden. Volgens het verhaal dreigde Sigríður zichzelf van de waterval te werpen als de bouw van de centrale werkelijk zou worden doorgezet. Ze ging de strijd aan met de overheid en voerde allerlei rechtszaken. Ze ging helemaal te voet naar Reykjavík om de investeerders op andere gedachten te brengen. Uiteindelijk gingen de plannen tot de bouw van een waterkrachtcentrale niet door, omdat de investeerders in 1928 de huur van het gebied niet betaalden, waardoor het huurcontract verviel.
In 1939 kocht Einar Guðmundsson (1904 – 1985) de watervallen. Hij was net als Sigríður opgegroeid in de Brattholt-boerderij. In de jaren zeventig van de vorige eeuw besloot hij de watervallen en het gebied eromheen over te dragen aan de overheid. Hij deed dat onder de voorwaarde dat de overheid er een natuurreservaat van moest maken. Uiteindelijk werden de overeenkomsten daarvoor ondertekend op 9 maart 1979. Sindsdien heet het gebied officieel Friðland við Gullfoss.
De videoclip van de hit Heaven van de Amerikaanse band Live is in zijn geheel opgenomen bij de Gullfoss watervallen. De clip vertolkt een IJslands liefdesverhaal uit de novelle Piltur og stúlka (Jongen en meisje), die door Jón Thoroddsen (1818–1868) werd gepubliceerd in 1850. In de clip bevinden een jongen en een meisje zich aan weerszijden van de rivier. Ze werpen stenen met daaraan liefdesbriefjes naar elkaar toe over de rivier die hen scheidt. Nadat ze elkaar enige tijd de rivier gevolgd hebben, lijken ze een geschikte oversteekplaats gevonden te hebben. De verliefde jongen poogt hier de rivier te doorwaden om bij het meisje op de andere oever komen. Al snel echter voert het rivierwater de jongen mee, waarop het meisje besluit ook een duik in de rivier te nemen. In het ijskoude water drijven ze samen weg in hachelijke richting. Of ze daarna nog lang en gelukkig samenleven wordt niet duidelijk uit de beelden in de clip, maar de kans dat ze samen in 'heaven' eindigen lijkt niet gering. In het boek van Jón Thoroddsen loopt het wat beter af. De jongen en het meisje zouden daarin namelijk de familie hebben gesticht waarvan hij zelf een nakomeling is.
Ook de clip van het nummer The world is watching me van de Nederlandse DJ Armin van Buuren bevat beelden van de watervallen en andere locaties in IJsland. Liefhebbers van muziek van het label Armada kennen wellicht ook het nummer Poppiholla van de Britse artiest Chicane. Dat is weer een cover van het nummer Hoppípolla van de IJslandse band Sigur Rós, welke onder andere de show stal op Lowlands 2008.
In de benedenloop van de de Hvítá worden boottochtjes aangeboden. Vooral het varen over de rivier in een speedboot is spectaculair. Er wordt drie kwartier lang met hoge snelheid gevaren tussen de basaltblokken waartussen de rivier met grote kracht stroomt. Op sommige plekken is de kolkende rivier slechts vijf meter breed. Het vertrekpunt van de speedboten ligt een eindje van Gullfoss af langs weg 35 in het plaatsje Reykholt. De organisatie die de vaarten verzorgt is Iceland Riverjet. Nog avontuurlijker is het om over de Hvíta te raften. Dat kan bijvoorbeeld bij Arctic Rafting.
Een bezoek aan de watervallen van Gullfoss maakt deel uit van de onder toeristen erg populaire busexcursie 'Golden Circle'. Tijdens het hoogseizoen kan het daardoor vrij druk worden bij de watervallen. De excursie is voor toeristen de eenvoudigste wijze om Gullfoss te bereiken. Deze excursies zijn bij wijze van spreken overal in Reykjavík te boeken. Vanaf de BSÍ-busterminal in de hoofdstad vertrekt overigens ook een iets voordeligere lijndienst naar de watervallen.
Op eigen gelegenheid zijn de watervallen met de auto ook vrij eenvoudig te bereiken. Vanaf de (snel)weg 1 (Suðurlandsvegur) vanuit Reykjavík, is het mogelijk om na ongeveer 45 kilometer (vlak voor het plaatsje Selfoss) links af te slaan de 35 (Biskupstungnabraut) op. Na 55 kilometer passeer je Geysir op deze weg. De 35 vervolgt zich rechtsaf en na ongeveer 10 kilometer tref je de watervallen aan de rechter zijde. Even voor de watervallen is er een afslag richting de parkeerplaats van de watervallen. Deze parkeerplaats is dichtbij de watervallen. Langs de 35 zelf is ook een (hoger gelegen) parkeerplaats. Hier is tevens een klein informatiecentrum te vinden.
⇑ terug naar boven ⇑
